I. İlgili Mevzuat Hükümleri
MÜŞTERİ'nin sınıflandırılması, Kurul tarafından çıkarılmış olan Yatırım Kuruluşları Tebliği'nin 29-32'inci maddeleri hükmüne uygun olarak yapılacaktır. Sınıflandırmaya ilişkin olarak bahse konu Tebliğ düzenlemeleri aşağıdaki şekildedir:
Müşteri sınıflandırılması
Yatırım kuruluşları tüm müşterilerini Yatırım Kuruluşları Tebliği'nde belirtilen esaslar doğrultusunda profesyonel ya da genel müşteri olarak sınıflandırmak, bu sınıflandırmaya uygun olarak hizmet ve faaliyet sunmak ve müşteri sınıflarına uygun olarak yükümlülüklerini yerine getirmek zorundadır.
Yatırım kuruluşları, sınıflandırma yaparken müşterilerine Yatırım Kuruluşları Tebliği uyarınca yer aldıkları sınıf ve ilgili mevzuat hükümleri ile yer aldıkları sınıfı değiştirme hakları hakkında bilgi vermek zorundadır.
Müşteri, tabi olduğu sınıflandırmayı etkileyebilecek bir durum ortaya çıktığında söz konusu hususu yatırım kuruluşuna bildirmekle, yatırım kuruluşu ise müşterinin sınıfını etkileyecek bir durumun ortaya çıktığını öğrenmesi halinde mevzuatta öngörülen yükümlülüklerin yerine getirilmesi için gerekli işlemleri tesis etmekle yükümlüdür. Yukarıda yer alan esaslar çerçevesinde verilen bilgilerin doğruluğundan ve gerektiğinde güncellenmesinden müşteri sorumludur.
Yatırım kuruluşları müşterilerin, profesyonel müşteri olduğuna ilişkin tevsik edici belgeleri müşteriden talep etmekle ve Kurulun belge ve kayıt ile ilgili düzenlemeleri uyarınca belirlenen süreyle saklamakla yükümlüdür.
Profesyonel Müşteri ve Genel Müşteri
"Profesyonel müşteri" kendi yatırım kararlarını verebilecek ve üstlendiği riskleri değerlendirebilecek tecrübe, bilgi ve uzmanlığa sahip müşteriyi ifade eder. Bir müşterinin profesyonel müşteri olarak dikkate alınabilmesi için aşağıdaki kuruluşlardan biri olması ya da sayılan nitelikleri haiz olması gerekir:
Aracı kurumlar, bankalar, portföy yönetim şirketleri, kolektif yatırım kuruluşları, emeklilik yatırım fonları, sigorta şirketleri, ipotek finansman kuruluşları, varlık yönetim şirketleri ile bunlara muadil yurt dışında yerleşik kuruluşlar.
Emekli ve yardım sandıkları, 17/7/1964 tarihli ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 nci maddesi uyarınca kurulmuş olan sandıklar.
Kamu kurum ve kuruluşları, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu gibi uluslararası kuruluşlar.
Nitelikleri itibarıyla bu kurumlara benzer olduğu Kurulca kabul edilebilecek diğer kuruluşlar.
Aktif toplamının 50.000.000 Türk Lirası, yıllık net hâsılatının 90.000.000 Türk Lirası, özsermayesinin 5.000.000 Türk Lirasının üzerinde olması kıstaslarından en az ikisini taşıyan kuruluşlar.
32'nci maddede tanımlanan talebe dayalı olarak profesyonel kabul edilen müşteriler.
Yatırım kuruluşunun herhangi bir faaliyet veya hizmet sunmadan önce profesyonel müşterilerini, yararlanamayacakları mevzuat hükümleri hakkında yazılı olarak bilgilendirmesi şarttır.
Müşterinin, profesyonel müşteri olarak dikkate alınmak istemediği ve bu talebini yazılı olarak yatırım kuruluşuna ilettiği durumlarda, yatırım kuruluşunun bu talebi dikkate alması zorunludur.
Profesyonel müşteri tanımı kapsamına girmeyen müşteriler "genel müşteri" kabul edilir.
Talebe dayalı olarak profesyonel müşteri kabul edilecek müşteriler
Genel müşterilerden aşağıdaki nitelikleri haiz olanlar, yazılı olarak talep etmeleri ve aşağıdaki şartlardan en az ikisini sağladıklarını tevsik etmeleri durumunda, yatırım kuruluşunun sunabileceği hizmet ve faaliyetlerden profesyonel müşteri sıfatıyla yararlanabilir. Bir müşterinin profesyonel müşteri olarak kabul edilebilmesi için aşağıdaki şartlardan en az ikisini sağlaması gerekir:
Son 1 yıl içinde, her 3 aylık dönemde en az 500.000 Türk Lirası hacminde ve en az 10 adet işlem gerçekleştirmiş olmaları
Nakit mevduatlarının ve sahip olduğu sermaye piyasası araçlarının da dâhil olduğu finansal varlıkları toplamının 1.000.000 Türk Lirası tutarını aşması
Finans alanında üst düzey yönetici pozisyonlarından birinde en az 2 yıl görev yapmış olması veya sermaye piyasası alanında en az 5 yıl ihtisas personeli olarak çalışmış olması veya Sermaye Piyasası Faaliyetleri İleri Düzey Lisansı veya Türev Araçlar Lisansına sahip olması.
Bu tutarlar gerekli görülmesi durumunda Kurul tarafından değiştirilebilir.
Kurulun ilgili düzenlemelerinde yer alan nitelikli yatırımcı tanımı kapsamında, talebe dayalı olarak profesyonel kabul edilecek müşterilerin belirlenmesinde bu maddenin birinci fıkrasında yer alan şartlardan sadece (b) bendindeki şartı sağlayanlar nitelikli yatırımcı olarak kabul edilir.
II. Profesyonel Müşterilerin Yararlanamayacakları Mevzuat Hükümleri
Yatırım kuruluşları alım satıma aracılık faaliyeti kapsamında genel müşterilerine hizmet sunmadan önce kendisine yapılan genel risk bildirimine ek olarak işleme konu sermaye piyasası araçlarının risklerini müşteriye açıklamak zorundadır. Profesyonel müşteriler için ise böyle bir zorunluluk olmamakla birlikte, profesyonel müşteri bu açıklamaların kendisine yapılmasını talep etme hakkını haizdir.
Yatırım kuruluşları alım satıma aracılık ve halka arza aracılık faaliyetleri kapsamında genel müşterilere uygunluk testi yapmakla yükümlü olmakla birlikte, profesyonel müşteriler için uygunluk testi yapmakla yükümlü değildir. Buna bağlı olarak, profesyonel müşteriye yatırım kuruluşu tarafından sunulacak hizmet ve ürünlerin, profesyonel müşteriye uygun olup olmadığı hususu, profesyonel müşterinin kendisi tarafından belirlenmelidir.
Yatırım kuruluşları, yatırım hizmet ve faaliyetleri kapsamında çerçeve sözleşme imzalamadan önce genel müşterilerine sermaye piyasası araçları ile yatırım hizmet ve faaliyetlerine ilişkin genel riskleri açıklamak ve bu amaçla asgari içeriği Kurulca belirlenmiş olan "Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Genel Risk Bildirim Formu"nun bir örneğini vermek ve bu şekilde genel müşteriyi bilgilendirmekle yükümlüdür. Profesyonel müşterinin ise bu şekilde bilgilendirilmesine gerek bulunmamaktadIr.
Saklama hizmeti sunulan müşteriler ile saklamaya yetkili yatırım kuruluşunun iç kontrolden sorumlu birimi veya personeli tarafından müşteriye ait sermaye piyasası araçları ve nakde ilişkin her takvim yılında en az 1 defa yazılı veya elektronik ortamda mutabakat sağlanması zorunludur. Ancak profesyonel müşterilerden yazılı onay alınması durumunda bu mutabakatın yapılması zorunlu değildir.
Yatırım kuruluşları yerindelik testinin yapılabilmesi için müşteriden, müşterinin mali durumunun yatırımın risklerini karşılayacak yeterlilikte olup olmadığına ilişkin olarak; müşterinin gelir düzeyi ve yatırım amaçlı varlığı hakkında bilgi alır. Bununla birlikte yatırım kuruluşları, müşterinin portföyünde veya hesabında gerçekleştirilecek işlemlere ilişkin riskleri anlayabilecek bilgi ve tecrübeye sahip olup olmadığına ilişkin olarak; müşterinin yaşı ve mesleği, eğitim durumu, genel ya da profesyonel müşteri olup olmadığına geçmişte gerçekleştirdiği işlemlere konu olan sermaye piyasası araçları, söz konusu işlemlerin türü, niteliği, hacmi ve sıklığına dair bilgi de alır. Ancak talebe dayalı olarak kabul edenler hariç olmak üzere, profesyonel müşterilerden bu bilgilerin alınması zorunlu değildir.
Saklamaya yetkili yatırım kuruluşu tarafından müşterilere ait sermaye piyasası araçlarına ve nakde ilişkin olarak müşterilere Kurul'un belge ve kayıt düzenlemelerinde yer alan esaslar çerçevesinde asgari olarak ayda bir defa bildirim yapılması esastır. Ancak, profesyonel müşterilerle bildirim yapılmamasına ilişkin sözleşme imzalanması veya bu hususa çerçeve sözleşmede verilmesi halinde, profesyonel müşterilere bu bildirimin yapılması zorunlu değildir.